11. İbn Kəsir

İbn Kəsir də özünün məşhur “əl-Bidayə vən-nihayə” kitabının iki yerində Həzrət Adəmin hədisini nəql etmişdir.[1]

12. Əcluni

Əcluni öz kitabında Deyləmidən, o da İbn Ömərdən belə nəql edir:

أتاني جبريل فقال يا محمد لولاك ما خلقت الجنة ولولاك لما خلقت النار رواه الديلمي عن ابن عمر

“(Peyğəmbər buyurdu) Cəbrail mənim yanıma gəlib, dedi: “Ey Muhəmməd, sən olmasaydın cənnəti və cəhənnəmi yaratmazdım”.[2]

13. Loknəvi Hindi

O belə yazır:

قال علي القاري في تذكرة الموضوعات حديث لولاك لما خلقت الأفلاك قال العسقلاني موضوع كذا في الخلاصة لكن معناه صحيح فقد روي الديلمي عن ابن عباس مرفوعا أتاني جبريل فقال قال الله يا محمد لولاك ما خلقت الجنة ولولاك ما خلقت النار انتهي

“Molla Əli Qari öz “Təzkirətul-movzuat” kitabında yazır ki, Əsqalani “Sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım” hədisini uydurma bilir. “Xulasə” kitabında da bu mətləb gəlmişdir. Lakin, bu hədisin mənası səhihdir. Çünki, Deyləmi İbn Abbasdan Peyğəmbərin belə buyurduğunu nəql etmişdir: “Cəbrəil mənim yanıma gəldi və dedi: “Ey Muhəmməd, sən olmasaydın cnnəti və cəhənnəmi yaratmazdım”.[3]

14. Muhəddis Qavqəçi

Ayətullah Mərəşi Nəcəfi “İhqaqul-həqq” kitabının birinci cildi, 430-cu səhifəsində Loknəvinin Molla Əli Qaridən nəql etdiyinə oxşar bir şeyi Muhəddis Qavqəçinin “əl-Lulul-Mərsu” kitabının Misirdə çap olunan nəşrində 66-cı səhifədən nəql edir.

Bu mətndən dəlil kimi istifadə olunan yerlər

1.Əbu Bəkr Dəmyati

Şafei məzhəbinin məşhur alimlərindən olan Dəmyati belə yazır:

بل هو أصل الايجاد لكل مخلوق ، كما قال ذو العزة والجلال : لولاك لولاك لما خلقت الأفلاك

“Peyğəmbər yaradılışın əslidir. Allah təalanın buyurduğu kimi: “Əgər sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım”.[4]

2.İbn Şəhr Aşub

O, öz “Mənaqib” kitabında yazır:

وقال للحبيب : لولاك لما خلقت الأفلاك ، وقيل للخليل " وفديناه"

“(Allah) Peyğəmbərə belə dedi: “Əgər sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım”. İbrahim peyğəmbərə də belə deyilmişdi: “Biz ona əzəmətli bir qurban verdik”.[5]

3.Əllamə Məclisi

Yuxarıda qeyd olunan mətləbin eynisini Əllamə Məclisi də zikr etmişdir.[6]

4.Alusi

Alusi öz təfsir kitabında bu hədisə işarə edərək deyir:

 رب السموات والأرض وما بينهما بدل من لفظ ربك وفي إبداله تعظيم لا يخفي وإيماء علي ما قيل إلي ما روي في كتب الصوفية من الحديث القدسي لولاك لما خلقت الأفلاك

Bu ayədə “Sənin rəbbin” yerinə “Göylərin, yerin və onların arasında olanların rəbbi” işlədilmişdir. Bu yerdəyişmə təzim mənası verir. Həmçinin, sufi kitablarında nəql olunan “Sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım” qüdsi hədisinə işarədir. [7]

5.Qunduzi

Qunduzi öz kitabında belə yazır:

وقال في حديثه القدسي  لولاك لما خلقت الأفلاك.

“(Allah) Qüdsi bir hədisdə dedi: “Əgər sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım”.[8]

6.Əllamə Təbatəbai

Əllamə belə yazır:

وبذلك يستصح ما ورد في الحديث القدسي من خطابه تعالي لنبيه صلي الله عليه وآله وسلم : ( لولاك لما خلقت الأفلاك ) فإنه صلي الله عليه وآله وسلم( أفضل الخلق .

“Bununla da hədisi qüdsidə Allahın peyğəmbərə buyurduğu bu məzmun səhih olur: “Əgər sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım”. Həqiqətən də Peyğəmbər məxluqatın ən fəzilətlisiydi”.[9]

7.Seyid Bədruddin Huseyni Amuli “Usulul-kafi” kitbına yazdığı haşiyədə

كما هو صريح " لولاك لما خلقت الأفلاك "

“…Necə ki, bu (mətləb) aşkardır: “Əgər sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım”.[10]

8.Molla Muhəmməd Saleh Mazandarani “Usulul-kafi” kitabına yazdığı şərhdə

كما في الحديث القدسي لولاك لما خلقت الأفلاك

“Hədisi-qüdsidə də gəldiyi kimi: “Əgər sən olmasaydın, fələkləri yaratmazdım”.[11]

İkinci məzmun

Qeyd etdiyimiz kimi bu hədis mənbələrdə iki məzmunda gəlmişdir. Bura qədər olan hədislər yalnız Peyğəmbərlə (sallallahu əleyhi və alih) bağlı idi. İndi isə Əhli-beytlə, yəni, “sən olmasaydın” xitabının Əhli-beytə edildiyi mənbələri qeyd edirik. Bu məzmunda olan hədislər şiə kitablarında gəlmiş və müxtəlif kitablarda bir neçə kitabdan nəql olunmuşdur.

1.”Kəşful-yəqin”

Əllamə Məclisi bu hədisi “Biharul-ənvar” kitabında adını qeyd etdiyimiz kitabdan nəql edir:

36 - كشف اليقين : عن أبي جعفر بن بابويه برجال المخالفين رويناه من كتابه كتاب أخبار الزهراء ، عن محمد بن الحسن بن سعيد ، عن فرات بن إبراهيم ، عن محمد بن علي الهمداني ، عن أبي الحسن بن خلف بن موسي ، عن عبد الاعلي الصنعاني عن عبد الرزاق ، عن معمر ، عن أبي يحيي ، عن مجاهد ، عن ابن عباس قال : ... يا محمد وعزتي وجلالي لولاك لما خلقت آدم ، ولولا علي ما خلقت الجنة ، لأني بكم أجزي العباد يوم المعاد بالثواب والعقاب

“Kəşful-yəqin” kitabında Əbu Cəfər ibn Babəveyh sünni raviləriylə nəql edir: “Biz bu hədisi “Əxbaruz-Zəhra” kitabında Muhəməd ibn Həsən ibn Səiddən, o, Furat ibn İbrahimdən, o, Muhəmməd ibn Əli Həmdanidən, o, Əbu Həsən ibn Xələf ibn Musadan o, Əbdul-Əla Sənanidən, o, Əbdür-Rəzzaqdan, o, Məmərdən, Məmər Əbu Yəhyadan, o Mucahiddən, o da İbn Abbasdan bu hədisi nəql edir: “Ey Muhəmməd, izzət və cəlalıma and olsun, əgər sən olmasaydın Adəmi yaratmazdım, əgər Əli olmasaydı cənnəti yaratazdım. Çünki, qiyamət günü mən bəndələrimə sizə görə savab və əzab verəcəyəm”.[12]

Qeyd edək ki, burada sünni ravilərdən nəql olunmağı hədisin səhihliyinə xələl gətirmir. Çünki, onlar Əhli-beytin, məxsusən də Həzrət Əlinin (əleyhimussalam) fəzilətlərinə dair hədis uydurmağa heç də həvəsli deyildilər.

2.”Məanil-əxbar”

1) Bu hədisi Mərhum Şeyx Səduq “Peyğəmbərin Əlini daşımasının  mənası” babında aşağıdakı sənədlə qeyd edir:

حدثنا أحمد بن عيسي المكتب ، قال : حدثنا أحمد بن محمد الوراق ، قال : حدثني بشر بن سعيد بن قيلويه المعدل بالمرافقة قال : حدثنا عبد الجبار بن كثير التميمي اليماني قال : سمعت محمد بن حرب الهلالي أمير المدينة يقول : سألت جعفر بن محمد عليهما السلام …فأوحي الله عز وجل إليهم : هذا نور من نوري أصله نبوة وفرعه إمامه ، أما النبوة فلمحمد عبدي ورسولي ، وأما الإمامة فلعلي حجتي ووليي ولولاهما ما خلقت خلقي

“Əhməd ibn İsa əl-Məktəb Əhməd ibn Muhəmməd əl-Vəraqdan, o, Bəşər ibn Səid ibn Qiləveyh əl-Mudəldən (bil-murafiqa), o, Əbdül-Cəbbar ibn Kəsir əl-Təmimi əl-Yəmanidən, o, Muhəmməd ibn Hərb əl-Hilalidən, o da Cəfər ibn Muhəmməddən (əleyhissalam) belə nəql edir: “Allah onlara vəhy etdi: “Bu nur mənim nurumdandır. Onun əsli nübüvvət, fəqi (qolları) isə imamətdir. Nübüvvət mənim bəndəm və rəsulum olan Muhəmmədin, imamət isə mənim hüccətim və vəlim olan Əlinindir. Əgər o ikisi olmasaydılar, məxluqatımı yaratmazdım”.[13]

2) Şeyx Səduq (rəhiməhullah) digər bir hədisi kitabın “Adəm və Həvvanın yediyi ağacın mənası” babında bu sənədlə nəql edir:

حدثنا عبد الواحد بن محمد بن عبدوس النيسابوري العطار - رحمه الله - قال : حدثنا علي بن محمد بن قتيبة ، عن حمدان بن سليمان ، عن عبد السلام بن صالح الهروي ، قال : قلت للرضا عليه السلام ... قال آدم : يا رب من هؤلاء ؟ فقال ، عز وجل : يا آدم هؤلاء ذريتك وهم خير منك ومن جميع خلقي ولولاهم ما خلقتك ولا خلقت الجنة والنار ولا السماء و الأرض

“Əbdul-Vəhid ibn Muhəmməd ibn Əbdus ən-Nisaburi əl-Əttar Əli ibn Muhəmməd ibn Quteybə Həmdan ibn Süleymandan, o, Əbdus-Səlam ibn Saleh əl-Hərvidən, o da İmam Rzadan (əleyhissala) nəql edir: “... Adəm dedi: “Ey Rəbb, onlar kimlərdir?” Allah buyurdu: “Onlar sənin zürriyyəndəndir və səndən və bütün məxluqatdan daha xeyirlidirlər. Əgər onlar olmasaydı səni, cənnəti, cəhənnəmi, göyü və yeri yaratmazdım”.

3) Bu hədisi Şeyx Səduq kitabın “Göylərə, yerə və dağlara təqdim olunun əmanətin mənası” babında belə nəql edir:

حدثنا أحمد بن محمد بن الهيثم العجلي - رضي الله عنه - قال ، حدثنا أبو العباس أحمد ين يحيي بن زكريا القطان ، قال : حدثنا أبو محمد بكر بن عبد الله بن حبيب ، قال : حدثنا تميم بن بهلول ، عن أبيه ، عن محمد بن سنان ، عن المفضل بن عمر ، قال : قال أبو عبد الله عليه السلام...فقال الله جل جلاله : لولا هم ما خلقتكما ، هؤلاء خزنة علمي ، وأمنائي علي سري

“Müfəzzəl ibn Ömər İmam Sadiqən belə nəql edir: “... Allah buyurdu: “Əgər onlar olmasaydılar, siz ikinizi yaratmazdım. Onlar elmimin xəzinələri və sirrimin əmanətdarlarıdırlar”.