Müasir dövrümüzdə möminləri ən çox maraqlandıran məsələlərdən biri də banklarla bağlı olan şəriət hökmləridir. Banklardan pul götürmək, banka qazanc əldə etmək məqsədilə pul yatırmaq, bankda işləmək və s. kimi məsələlər bir çoxlarını düşündürür. Gərək möminlər bu məsələlərə diqqətlə yanaşsınlar, çünki bəzən bankla yerinə yetirilən əməliyyatlarda dinimizdə haram edilmiş riba (sələm)[1] təhlükəsi mövcud olur. Hansı ki Həzrət Peyğəmbər (s) İmam Əliyə (ə) vəsiyyətində Allah yanında bir dirhəm riba yeməyin insanın Kəbə evinin içində öz məhrəmi ilə yetmiş dəfə zina etməsindən daha ağır günaha bərabər olduğunu deyir.[2] Bu böyük günaha mürtəkib olmamaq üçün müasir dövrdə ehtiyacın çoxaldığı bank əməliyyatlarının şəriətdəki hökmlərini bilmək zəruridir. Bu məqaləmizdə banklarla bağlı bir sıra şəri hökmlərə aydınlıq gətirəcəyik. Məqaləmiz aşağıdakı mövzuları əhatə edəcək:

1.Bankların təsnifi;

2.Özəl banklardan kredit götürməyin və bu banklara pul yatırmağın hökmləri;

3.Dövlət banklarından kredit götürməyin və bu banklara pul yatırmağın hökmləri;

4.Müştərək banklarla bağlı məsələlər;

5.Qeyri-müsəlmanlara məxsus banklardan kredit götürməyin və bu banklara pul yatırmağın hökmləri.

Bankların təsnifi

Əsas hökmlərə keçməmişdən qabaq mühüm bir məsələni qeyd etməliyik. Şəriətimizdə hər hansısa bir bankla bağlı hökmlər onun sərmayədarlarının dəyişməsi ilə müxtəlif olur. Sərmayədar dedikdə bank səlahiyyətində olan malların sahibləri, yəni bankın sərmayəsinə malik olan şəxslər nəzərdə tutulur. Bu cəhətdən bir qisim banklara aid olan hökmlər başqa bir qisimdən tamamilə fərqlənə bilir. Elə buna görə də ilk öncə bankları bu baxımdan, yəni sərmayəçiləri cəhətindən ayırd etmək zəruridir. Beləliklə, banklar ümumilikdə iki yerə ayrılır: sərmayəsi müsəlmanlara aid olan banklar, sərmayəsi qeyri-müsəlmanlara məxsus olan banklar. Qeyd edək ki, bəzən kafir ölkələrində müsəlman bankları, yaxud müsəlman ölkələrində qeyri-müsəlman bankları ola bilir. Yəni bankın hansı ölkədə yerləşməsinin bu bölgüyə aidiyyəti yoxdur. Buna görə də bankın müsəlman və ya qeyri-müsəlman bankı olmasını təyin etmək üçün onun yerləşdiyi ölkəyə yox, sərmayəçilərinə diqqət etməliyik. Nəzərinizə çatdıraq ki, müsəlman ölkələri dedikdə sırf şəriət qanunları ilə idarə olunan və ya qanunları sırf şəriət qaydalarına uyğun olan ölkələr yox, əhalisinin əksər hissəsi müsəlman olan ölkələr nəzərdə tutulur. Əgər bir ölkənin və ya məntəqənin əhalisinin əksəriyyəti İslam dininə mənsubdursa, hətta idarəetmə forması şəriətə müxalif olsa belə həmin ölkə müsəlman ölkəsi sayılır. İlkin bölgü olaraq müsəlman və qeyri-müsəlman bankları barədə tanışlıq qazandıq. Sərmayəsi kafirlərə məxsus olan bankların hökmlərini sonda qeyd edəcəyik. Ondan əvvəl isə gəlin müsəlman banklarının qisimləri ilə tanış olaq.

Müsəlmanlara məxsus olan bankların qisimləri

Adətən müsəlman ölkələrində fəaliyyət göstərən, sərmayəçiləri müsəlmanlar olan banklar üç sinfə ayrılır:

1. Özəl banklar: sərmayəsi bir və ya bir neçə nəfərə məxsus olan banklar özəl banklar hesab olunur. Bu cür bankların sərmayəsi bir nəfərə və ya şərik şəklində bir neçə nəfərə aid olur;

2. Dövlət bankları: sərmayəsi yalnız dövlətə aid olan banklar dövlət bankları adlanır. Bu cür bankların sərmayəsi yalnız dövlət malından ibarət olur;

3. Müştərək banklar: bu bankların sərmayəsi həm dövlət malından, həm də müəyyən bir şəxsin və ya bir neçə nəfərin malından tərkib tapır.

Əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi bank əməliyyatlarının hökmü bankın yuxarıdakı qisimlərdən hansına aid olması ilə dəyişir. Buna görə də bankla bağlı hər hansısa bir əməliyyat yerinə yetirmək istəyən möminlər ilk öncə xidmət alacaqları bankın hansı qismə məxsus olduğunu müəyyən etməlidirlər.

Bildirməliyik ki, sərmayəsi qeyri-müsəlmanlara məxsus olan bankların hökmləri yuxarıdakı 3 qisimdən asılı olmayaraq eynidir. Buna görə də yalnız müsəlman banklarını bu üç qrupa ayırdıq. İndi isə hər bir qisim haqqında ayrıca məlumat verməyə keçid alırıq.