Şeyx Tusinin şafei olması barədə şübhəyə cavab

Müxaliflərin bəzi alimləri tərəfindən imamiyyə məzhəbinin böyük fəqihi, alimi, dövrünün mərceyi-təqlidi Şeyx Əbu Cəfər Məhəmməd Tusinin şafei olması, yaxud əvvəllər şafei olub sonradan şiə olması barədə əsassız iddialar ortaya atılmışdır. İddianı ilk səsləndirən şəxslərdən biri şafei alimi Tacəddin Subkidir. Müxtəlif məqsədlərlə şiə alimlərini gözdən salmaq istəyən bəzi şəxslər də bu iddialara söykənmiş və onları təbliğ etməyə başlamışlar. Məsələ barədə Seyid Sistaninin ofisinə bağlı olan “aqaed.com” saytına sual ünvanlanmış və həmin suala bir neçə kitabda bu mövzu barədə qeyd edilənlərlə cavab verilmişdir. Həmin cavabı sizlərə təqdim edirik:

“Rəsailul-əşər” kitabında qeyd edilənlər

Subkinin Şeyx Tusinin tərcümeyi-halı barədə danışarkən qapıldığı bu güman Şeyx Tusinin “ər-Rəsailul-əşər” kitabında (kitabın əvvəlində Şeyx Tusinin həyatı barədə olan müqəddimədə - tərc.) qeyd edilir:

“Burada başqa bir sual da var, o da budur ki, Şeyx Tusi və onun ailəsi şiə ailələrindən idi, yoxsa əhli-sünnə ailələrindən? Heç bir şübhə yoxdur ki, Tusi Bağdada gələn zaman birbaşa tanınmış şiə alimi Şeyx Mufidin dərs məclisinə qatılmışdır. Habelə digər imamiyyə məzhəbi alimlərinin dərsində də iştirak etmişdir. Tusi elə həmin zamandan bu məzhəbi müdafiə edənlərdən olmuşdur. O, məzhəbin yayılmasında, sütunlarının möhkəmlənməsində ciddi səy göstərənlərdən biri idi. Yəqin ki bu məsələnin özü onun Bağdada köçməzdən əvvəlki əqidəsini və ailəsinin məzhəbini bildirmək üçün kifayət edir. Bununla belə onun ata-babalarının adları da bu məsələni təsdiqləyir.[1]

Şeyx Tusi barədə yazmış bütün şiə alimləri də cavanlığının ilk çağlarından onun elə şiə məzhəbinə mənsub olduğunu bildirmişlər. Bu, şiə alimlərinin nəzərində aydın olan bir məsələdir və onların heç biri bunun əksini deməyib.

Lakin bir neçə sünni alimi onun şafei məzhəbinə mənsub olduğunu bildirmişlər. Bununla belə onların öz sözləri arasında da fərqliliklər var. Zahir olan budur ki, bu fikri ilk iddia edən şəxs Tacəddin Subkidir. “Təbəqatuş-şafeiyyə”də bu iddianı ortaya atmış və belə demişdir:

“Əbu Cəfər Tusi şiələrin fəqihi və müəlliflərindəndir. Şafei məzhəbinə mənsub idi... Bağdada gəlib orada şafei məzhəbinin fiqhini öyrənmişdir. Kəlam və üsul elmlərini imamiyyə məzhəbinin fəqihi, Mufid ləqəbi ilə tanınan Əbu Abdullah Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Nomandan öyrənib...”

Subkidən sonra isə Əllamə Süyuti “Təbəqatul-mufəssirin” kitabında belə deyib:

“Məhəmməd ibn Həsən ibn Əli Əbu Cəfər şiələrin şeyxi və alimidir... Bağdada gəlib şafei məzhəbi əsasında fiqhə bağlı elmləri mənimsəmişdir. Sonra isə Şeyx Mufidin dərslərinə qoşuldu və onun təsiri ilə rafizi oldu”.

Bu məsələni ən son qeyd edənlərdən biri isə Katib Çələbidir. O, “Kəşfuz-zunun”da deyib:

 “O, şafei məzhəbinə mənsub idi”.

Lakin Çələbi Tusini Əminül-islam Təbərsi ilə qarışdırıb. Həmçinin o, Tusinin “ət-Tibyan” təfsiri ilə Təbərsinin “Məcməul-bəyan” təfsirini də səhv salıb. Bunlardan əlavə də bu məsələdə başqa səhvlərə yol verib.

Burada bir sual yaranır ki, nəyə görə Şeyx Tusi bir çox sünni alimi tərəfindən şafei məzhəbinə nisbət verilib? Niyə şiə alimləri bu barədə sakit qalıb və bunu qeyd etməyiblər?

Deyilə bilər ki, yeganə səbəb təəssübkeşlik və məzhəbçilikdir. Amma bunu demək yanlışdır. Çünki Şeyx ilk vaxtlarda şafei məzhəbindən olub sonradan şiəliyə keçsəydi, bu məsələ şiələr üçün utanılacaq (gizlədiləcək — red.) bir şey yox, fəxr ediləsi bir şey olardı. Axı bunun özü hər şeydən öncə bu məzhəbin haqq olduğunu və sahib olduğu qüdrəti bildirir. Habelə şiə alimləri İbn Qibə, Əyyaşi kimi böyük alimlərin tərcümeyi-halını yazarkən bunu etiraf etməkdən çəkinməmişlər.[2]

Ona görə də Şeyx Tusi kimi tanınmış bir şəxsiyyətin və böyük bir alimin öz elmi fəaliyyətinin ilk vaxtlarında şafei məzhəbindən şiə məzhəbinə keçməsi şafeilər üçün fəxr mənbəyi, şiələr üçün isə bir nöqsan deyil, tamamilə əksinədir. Bundan əlavə, sünni alimləri Şeyx Mufid, Seyid Mürtəza kimi digər böyük şiə alimlərindən heç birini digər bir məzhəbə aid etməyib. O zaman bu işin səbəbi nədir?